ایران پیش از این اعلام کرده بود همانگونه که اولین نشست امنیت بغداد با حضور نمایندگان کشورهای همجوار عراق، اعضای دائم شورای امنیت، سازمان کنفرانس اسلامی و اتحادیه عرب در بغداد برگزار شد، ملاقات 70کشوری که قرار است در دومین نشست حضور یابند نیز می‌بایست در عراق صورت گیرد، اما مقامات عراقی تصریح کردند با توجه به ملاحظات امنیتی، مکان دومین کنفرانس با موضوع امنیت عراق که درسطح وزیران خارجه کشورهای شرکت‌کننده برگزار خواهد شد به شرم‌الشیخ مصر منتقل شده است.
همین موضوع موجب شد تا گمانه‌زنی‌ها پیرامون میزان احتمال حضور ایران در این اجلاس آغاز شده و مقامات رسمی، تحلیلگران و کارشناسان به بررسی ابعاد مختلف حضور و یا عدم حضور ایران در نشست شرم‌الشیخ، علت انتقال محل برگزاری این اجلاس به مصر و تأثیر آن بر ترتیبات سیاسی- امنیتی عراق و منطقه در آینده بپردازند.
حسن کاظمی قمی، سفیر ایران در بغداد دوشنبه گذشته، نامه‌ای را از جانب منوچهر متکی، وزیر خارجه درباره نشست آینده کشورهای همسایه عراق درشرم‌الشیخ مصر به هوشیار زیباری، همتای عراقی وی تسلیم کرد که در آن به تشریح موضع ایران درباره نشست پرداخته شده بود.
متکی پیش از این اعلام کرده بود که حضور ایران در نشست شرم‌الشیخ قطعی نیست.
عباس عراقچی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت خارجه و سرپرست تیم مذاکره‌کننده ایران درگفت‌وگوهای بغداد نیز تصریح کرده بود: ما به مقامات عراق یادآور شدیم تا زمانی که دیپلمات‌های ایرانی آزاد نشوند، حضور ایران در هر اجلاسی که درباره عراق باشد و آمریکا نیز در آن حضور داشته باشد با مشکل و مانع روبه‌روخواهد شد.
زیباری در این دیدار با اشاره به اینکه در این نشست علاوه بر همسایگان عراق، وزیران خارجه مصر، بحرین، آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه، آلمان، ژاپن، کانادا، ایتالیا و نمایندگان سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی شرکت دارند، بر ضرورت حضور همه طرف‌های دخیل در مسئله عراق به‌ویژه ایران به‌عنوان طرف اساسی و محوری در این نشست تأکید کرد.
وزیر خارجه افزود: مشارکت ایران در کمیته‌های فنی نشست شرم‌الشیخ که از دستاوردهای اجلاس بغداد بود، از اهمیت برخوردار است.
کاظمی قمی سفیر ایران در بغداد روز دوشنبه همچنین در دیدارهایی جداگانه با رئیس جمهور عراق و معاون وی به بررسی تلاش‌های صورت گرفته برای برگزاری نشست شرم‌الشیخ پرداخت.
حسن کاظمی قمی در دیدار جداگانه با طالبانی و عادل عبدالمهدی، معاون طالبانی اظهار داشت که ایران درحال بررسی مشارکتش در کنفرانس مذکور است و موضع خود را به زودی اعلام خواهد کرد.
در این دیدار طالبانی تصریح کرد: ایران کشور با اهمیتی در منطقه است و حضور این کشور در اجلاس شرم‌الشیخ برای عراق حیاتی است. وی افزود: ما موضع ایران در قبال دیپلمات‌های ربوده شده را درک می‌کنیم و تمام تلاش خود را برای آزادی هرچه سریعتر آنان به کار می‌بندیم.
عادل عبدالمهدی، معاون رئیس جمهور عراق نیز در دیدار با سفیر ایران در بغداد گفت: تلاش می‌کنیم و امیدواریم دیپلمات‌های ایرانی تا قبل از برپایی اجلاس شرم‌الشیخ آزاد شوند.
وی افزود: ما با تمام توان درحال مذاکره برای آزادی دیپلمات‌های ایرانی هستیم و امیدواریم این تلاش هرچه سریعتر نتیجه بدهد.
تقریبا یک هفته پیش از این دیدارها آمریکا در واکنش به احتمال تجدید نظر ایران برای شرکت در کنفرانس شرم‌الشیخ، آزادی پنج دیپلمات گروگان گرفته شده ایرانی را رد کرده و گوردون جاندرو، سخنگوی کاخ سفید در این باره که آیا آمریکا دیپلمات‌های ایرانی را آزاد خواهد کرد یا خیر، پاسخ منفی داده بود.
24 فروردین یعنی 2 روز پس از این اعلام کاخ سفید، سفیر عراق در آمریکا نیز گفت که عدم شرکت ایران در نشست شرم‌الشیخ از اهمیت این اجلاس نمی‌کاهد اما ایرانی‌ها می‌دانند که حضورشان در این اجلاس به نفع این کشور است.
سمیر صمیدعی، سفیر عراق در آمریکا در گفت‌وگو با بی.بی.سی ضمن تأکید بر این نکته که کشورش خواستار حل اختلاف‌های تهران و واشنگتن برای کمک به ثبات منطقه است با اشاره به تلاش مقامات عراقی برای آزادی پنج دیپلمات ایرانی بازداشت شده به وسیله نیروهای آمریکایی گفت: این موضوع نباید به عنوان پیش‌شرط ایران برای شرکت در نشست وزیران خارجه کشورهای همسایه عراق درشرم‌الشیخ مصر مطرح شود.
متکی در آنکارا و دمشق
اما پس از تأکید مقامات ارشد عراقی مبنی بر حیاتی بودن حضور ایران در نشست شرم‌الشیخ برای عراق و همچنین تلاش‌های آنها برای آزادی هرچه سریعتر دیپلمات‌های ایرانی ربوده شده در اربیل، وزیر خارجه کشورمان روز سه‌شنبه به طور غیرمنتظره تهران را به مقصد آنکارا و سپس دمشق ترک کرد تا با مقامات این دو کشور به عنوان دو همسایه تأثیرگذار عراق درباره مسائل عراق و مهمترین موضوع مرتبط با آن یعنی حضور در اجلاس شرم‌الشیخ به رایزنی بپردازد.
متکی پس از دیدار و گفت‌وگو با عبد الله گل، وزیرخارجه و رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه تأکید کرد که مذاکرات خوبی در سفر کاری یک روزه خود در آنکارا داشته است.
وی که شامگاه سه‌شنبه وارد دمشق، پایتخت سوریه شد پس از دیدار با ولید المعلم، وزیرخارجه سوریه ابراز امیدواری نمود که همسایگان عراق همانند گذشته به ایجاد ثبات و آرامش در این کشور یاری رسانند.
منوچهر متکی در گفت‌وگو با خبرنگاران پس از دیدار با ولید المعلم اظهار داشت: مصوبات نشست بین‌المللی بغداد به شکلی که در آنجا تصویب شده، مورد تایید است.
وی پیش‌تر در مصاحبه کوتاهی با خبرنگاران در بدو ورود به دمشق، عملکرد نشست‌های پیشین همسایگان عراق را مثبت ارزیابی کرده و خاطرنشان ساخته بود: اجلاس همسایگان عراق طی چند سال گذشته گام‌های خوبی در زمینه کمک به عراق برداشته است.
وزیرخارجه ایران سه‌شنبه شب در دمشق گفت که مسئله حضور ایران در اجلاس آتی همسایگان عراق، در دست بررسی است و هنوز خیلی زود است که درباره حضور ایران در کنفرانس عراق که ماه آینده میلادی در شرم‌الشیخ برگزار می‌شود، تصمیم‌گیری شود.
پیش از این، محسن بلال، وزیر اطلاع‌رسانی سوریه گفته بود که تصمیم ایران به شرکت یا عدم شرکت در کنفرانس بین‌المللی ویژه عراق به تهران مربوط می‌شود.
آمریکا به دنبال فرامنطقه‌ای کردن موضوع
حشمت‌اله فلاحت‌پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس معتقد است بر خلاف آنچه که آمریکایی‌ها در پیش گرفته و سعی می‌کنند با افزودن بازیگران به اجلاس عراق و تحولات این کشور، راهبرد خود را تقویت کنند، از نظر دیگران این مسئله اولا بیشتر منجر به فرمایشی شدن راهبردهای حل مسائل عراق می‌شود و ثانیا منجر به تلاقی بیشتر منافع بازیگران شده و در نتیجه موضوع عراق که دارای یک راهکار منطقه‌ای است به سمت یک راهکار بین‌المللی پیش می‌رود و این در حالی است که در عمل راهکار بین‌المللی در عراق تأثیرگذار نیست.
این عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، در ارزیابی گفته‌های آمریکا برای برگزاری اجلاس عراق در کشور مصر، می‌گوید: قبلا پیش‌بینی شده بود که اجلاس عراق در مصر شکل بگیرد.
پیشنهاد ایران این بود که این اجلاس در خود عراق انجام شود، چون بیشترتحکیم‌کننده قدرت دولت عراق و ایجادکننده امنیت در عراق خواهد بود. منتهی آمریکایی‌ها چون از تأمین امنیت در منطقه به ویژه در عراق عاجز هستند و می‌خواهند کشورهای بیشتری را در مسائل عراق درگیر کنند و به همان میزان نقش کشورهایی همچون ایران و حتی دولت اصلی عراق را کمرنگ کند، سعی کردند این اجلاس در مصر برگزار شود و در آنجا نمایندگانی از کشورهای مختلف را نیز دعوت کرده و سعی می‌کنند کنفرانس را شلوغ کنند.
به گفته وی، چون توان اعمال نفوذ آمریکایی‌ها در عرصه بین‌المللی بیشتر از عرصه منطقه‌ای است و در منطقه مجبورند بازیگرانی همچون ایران را بپذیرند سعی می‌کنند اجلاس عراق را بین‌المللی کرده و به مصر منتقل کنند و ممکن است این موضوع تاحدی پرستیژ مورد نظر آمریکا را تأمین کند، ولی در عمل فایده‌ای برای دولت و مردم عراق ندارد.
فرصت مناسبی است
یک عضو دیگر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، اجلاس شرم‌الشیخ را اجلاسی مهم به دلیل وضعیت عراق و حضور مقامات دیگر کشورها در آن می‌داند.
حمیدرضا حاجی بابایی اجلاس شرم‌الشیخ را زمان و فرصت مناسبی برای صحبت با مسئولان کشورهای مختلف ارزیابی کرده و می‌گوید: جمهوری اسلامی ایران می‌تواند تعامل همه‌جانبه‌ای را در این اجلاس با کشورهای دیگر داشته باشد.
نماینده همدان با اشاره به اینکه این اجلاس فعالیتی جانبی برای حل و فصل معضلات امنیت عراق است، تصریح می‌کند: کشورهای همسایه باید مراقب توطئه خنثی شدن نقش خود توسط دشمنان در عراق باشند.
ایران باید شرکت کند
صباح زنگنه، کارشناس مسائل بین‌الملل نیز با انتقاد از برگزاری این اجلاس در شرم‌الشیخ تصریح می‌کند: تشکیل این اجلاس در خارج از عراق بعد از این که دولت منتخبی در آن به وجود آمد تا حدی ایجاد شک و تردید می‌کند، به خصوص اگر در کشورهایی تشکیل شود که دارای روابط ویژه‌ای با آمریکا و اسرائیل باشند، چرا که آن روابط بر برداشت از مسائل، تصمیم‌گیری‌ها و همکاری‌ها در اجلاس سایه خواهد انداخت و احتمالا تصمیمات با در نظر گرفتن روابط با آمریکا و اسرائیل اتخاذ خواهند شد.
وی می‌افزاید: نکته دیگر این که مصر با وجود این که عضو اتحادیه عرب است اما در این اجلاس به عنوان مصری که عضو اتحادیه عرب است شرکت نمی‌کند، بلکه به عنوان یک کشور همسایه عراق در آن شرکت می‌کند و بنابراین با در نظر گرفتن مسائلی که پیش خواهد آمد ضرورت داشت که اجلاس همسایگان عراق در بغداد یا بصره یا هر شهر دیگری در عراق که از امنیت بیشتری برخوردار است برگزار شود.
این کارشناس مسائل بین‌المللی در خصوص حضور ایران در اجلاس شرم‌الشیخ معتقد است ایران باید با توجه به اینکه دولت عراق از آن دعوت کرده است و با محل اجلاس موافقت کرده به هر ترتیبی در این اجلاس شرکت کند و نباید جلوتر از تصمیم دولت عراق حرکت کند.
دلیل منطقی وجود ندارد
محمدعلی مهتدی، کارشناس مسائل خاورمیانه نیز تأکید می‌کند: هیچ دلیل منطقی و عقلی برای برگزاری اجلاس همسایگان عراق در شرم‌الشیخ وجود ندارد و به نظر می‌رسد آمریکا در این اجلاس به دنبال اهداف خاصی است.
مهتدی با اشاره به اجلاس همسایگان عراق در شرم‌الشیخ و نقش ایران در گسترش و تحکیم روابط میان کشورهای منطقه می‌گوید: به طور اصولی ایران از هر نوع اقدامی که در جهت ایجاد امنیت و ثبات در عراق و در منطقه باشد حمایت می‌کند، اما درمورد این اجلاس وضعیت متفاوت است.
وی با بیان اینکه آمریکایی‌ها به دنبال ایجاد ثبات و امنیت در عراق نیستند بلکه بیشتر در جهت بین‌المللی کردن این بحران قدم برمی‌دارند تصریح می‌کند: از آنجا که آمریکایی‌ها در باتلاق عراق گیر کرده‌اند این اجلاس را بین‌المللی کرده و علی‌رغم برگزاری اجلاس‌های گذشته در بغداد و تهران آن را به شرم‌الشیخ منتقل کردند.
این در حالی است که به نظر می‌رسد دلیلی برای اینکه کشورهای خارجی که مسائل عراق ربطی به آنها ندارد در این اجلاس شرکت کنند، وجود ندارد.
وی با بیان اینکه نمی‌توان امید زیادی به این اجلاس داشت، می‌گوید: اگر ایران شرکت کند و تصمیماتی برای ایجاد امنیت و ثبات در عراق و تعیین جدول زمانی برای خروج بیگانگان صورت نگیرد، این حضور هیچ فایده‌ای ندارد و ایران تنها به عنوان شاهد یک رشته اقدامات بی‌فایده تلقی خواهد شد.
